Γυναίκες – μονομάχοι στην αρχαία Ρώμη

Η γυναικεία μορφή έχει μακριά, περιποιημένα μαλλιά. Φορώντας μόνο ένα περίζωμα και κρατώντας το μικρό καμπυλωτό ξίφος sicca που χρησιμοποιούσαν οι μονομάχοι, μοιάζει να πανηγυρίζει μια νίκη. Το κεφάλι της στρέφεται στο έδαφος, κοιτώντας ίσως τον νικημένο αντίπαλο. Στο γόνατό της διακρίνεται ένας επίδεσμος: τμήμα της εξάρτυσής της ή μάρτυρας κάποιου τραύματος, κανείς δεν ξέρει…

Πρόκειται για μια σύντομη περιγραφή ενός μπρούτζινου αγαλματίου που βρίσκεται σήμερα στο Museum für Kunst und Gewerbein, στο Αμβούργο της Γερμανίας. Κατά τους περισσότερους επιστήμονες, η γυναίκα ήταν αθλήτρια. Κατά τον Alfonso Manas (Πανεπιστήμιο Γρανάδας)  όμως, αντιπροσωπεύει μια μονομάχο! Είναι μάλιστα μόλις η δεύτερη απεικόνιση γυναίκας-μονομάχου που μας είναι γνωστή (η άλλη προέρχεται από ανάγλυφο της Αλικαρνασσού της Μικρασίας, και βρίσκεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο). Η σπανιότητα άλλωστε τέτοιων παραστάσεων ίσως υποδεικνύει κατά τον Manas και τη σπανιότητα των ίδιων των γυναικών – μονομάχων.

Ό, τι γνωρίζουμε μέχρι σήμερα για τη σπάνια αυτή κατηγορία μαχητών περιορίζεται σε δώδεκα περίπου αναφορές σε ρωμαϊκές πηγές. Το σίγουρο είναι ότι η παρουσία τους στις αρένες απαγορεύτηκε επί Σεπτίμιου Σεβήρου, το 200 μ.Χ. Μέχρι τότε, γυναίκες – μονομάχοι εμφανίζονταν όπως το αγαλμάτιο του Αμβούργου, με περίζωμα, επίδεσμο στο γόνατο, και κρατώντας ξίφος και πιθανόν μια μικρή ασπίδα. Αντίθετα με της αθλήτριες, το στήθος των μονομάχων ήταν ακάλυπτο, ως δείγμα χαμηλής κοινωνικής τάξης (ήταν δούλες). Αυτό που είναι επίσης σχεδόν σίγουρο είναι ότι εκτός από το περίζωμά τους, οι γυναίκες θα έφεραν και διάφορα προστατευτικά στο σώμα τους, ανάλογα με των ανδρών συναδέλφων τους (κράνη, εξαρτήματα θώρακα ή ώμου κλπ). Το ότι η γυναίκα του Αμβούργου δεν παριστάνεται με αυτά προκαλεί μάλιστα έκπληξη στους ερευνητές. Πώς είναι δυνατόν να μη φοράει τουλάχιστον το κράνος της; Και αυτό όμως εξηγείται από την πρόθεση του καλλιτέχνη να δείξει τα μαλλιά της. Στο χέρι της επίσης που δεν σώζεται θα μπορούσε να κρατάει μια ασπίδα.

Οι ερευνητές βλέπουν επίσης στη γυμνότητα της μονομάχου – και της πραγματικής εκείνης γυναίκας που ενέπτευσαν τη μορφή της –  και μια προσπάθεια πρόκλησης ερωτισμού στους στρατιωτικά μεγαλωμένους Ρωμαίους, που θα είχαν την ευκαιρία να δουν γυναίκες σε παραδοσιακά ανδρικούς ρόλους. Αντίθετα όμως, οι πηγές δεν υποκρύπτουν κάτι περισσότερο από το θαυμασμό προς το «ευ αγωνίζεσθαι» μετά από μια γυναικεία μονομαχία. Άλλωστε, αν μπορούσαν οι γυναίκες μονομάχοι να προκαλέσουν τέτοια συναισθήματα στους Ρωμαίους θα ήταν όχι επειδή ήταν μονομάχοι αλλά επειδή ήταν δούλες, και επομένως ερωτικά διαθέσιμες. «Η αναπαράσταση μιας δούλας ή μιας μονομάχου γυμνής δεν σήμαινε τίποτα», αναφέρει χαρακτηριστικά η ερευνήτρια Anna McCullough (Ohio State University).

/archaiologia/